Kazimierz Prószyński był polskim operatorem, reżyserem i wynalazcą. Jego znaczenie dla rozwoju kinematografii podkreślali słynni bracia Lumière.
Prószyński nazywany jest „trzecim bratem Lumiere” i polskim Kolumbem kinematografii. Był wynalazcą, operatorem filmowym, inżynierem i reżyserem.
Koniecznie zajrzyj na f7.pl
Kazimierz Prószyński: pionier światowej kinematografii
Urodził się 4 kwietnia 1875 roku w Warszawie, był synem Konrada, działacza oświatowego, założyciela Towarzystwa Oświaty Narodowej i wydawcy pierwszego nowoczesnego elementarza, który otrzymał główną nagrodę na wystawie Londyńskiego Towarzystwa Pedagogicznego w 1893 roku. Przyszły wynalazca już jako student wykazywał wielki talent naukowy, a po ukończeniu szkoły średniej ojciec wysłał go na studia na politechnikę w Liège, w Belgii.
W 1894 roku dziewiętnastoletni Polak zbudował pleograf, urządzenie do nagrywania i odtwarzania filmów. Choć wynalazek nie wszedł do powszechnego użytku i nie został opatentowany, Prószyński nakręcił nim swoje pierwsze filmy, za co zasługuje na miano prekursora światowego kina.
Podobny aparat skonstruowali i opatentowali bracia Lumière, którzy w 1895 roku zorganizowali w Paryżu pierwszy publiczny pokaz filmu. Film „Wyjście robotników z fabryki” trwał 45 sekund. Podczas jednego z pokazów Louis Lumière powiedział: „Panowie, Prószyński jest pierwszy w kinematografii, ja jestem drugi”.
Pierwsi widzowie filmów krótkometrażowych prezentowanych w ostatnich latach XIX wieku musieli być zirytowani ciągłym drżeniem obrazu. Prószyński nieustannie pracował nad udoskonaleniem swojej maszyny, a dzięki opracowaniu przesłony projektora filmowego redukującej drgania był w stanie praktycznie wyeliminować rozmycie obrazu. To urządzenie, zwane obturatorem, zostało uznane przez Francuską Akademię Nauk za „przełomowy wynalazek” i jest nadal używane w aparatach fotograficznych. Firma Gaumont wprowadziła go do produkcji, ale ponieważ Prószyński nie był zręcznym biznesmenem, nigdy nie skorzystał ze swojego wynalazku.
W 1897 roku, Prószyński opatentował w Berlinie urządzenie zwane ekspedytorem uniwersalnym do składania gazet w drukarniach; korzystało z nich wielu europejskich wydawców. Cztery lata później założył w Warszawie firmę filmową Towarzystwo Udziałowe Pleograf, w której promował swoje filmy przedstawiające życie codzienne w stolicy (m.in. w parku Dolina Szwajcarska). Pierwsze pokazy filmowe odbyły się w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim.
W 1907 roku skonstruował kinematograf, urządzenie pozwalające na jednoczesną emisję obrazu i dźwięku. Prószyński nie był skuteczny w autopromocji, stąd jego wkład w rozwój filmu dźwiękowego został w dużej mierze zapomniany. Później pracował nad ręczną kamerą filmową zwaną aeroskopem, którą opatentował we Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie osiadł w 1911 roku.
Swoim aparatem nakręcił pierwszą polską relację filmową z koronacji Jerzego V. Wkrótce wyposażył aeroskop w mechanizm zmniejszający drgania i zastąpił napęd pneumatyczny elektrycznym. Od tego momentu aparat zasilany był baterią w plecaku. O swoim przełomowym wynalazku pisał w „The Photographic Journal”. „Wyposażeni w taką kamerę możemy sfilmować najbardziej nieoczekiwane rzeczy, śledząc każdy ruch z taką samą szybkością, z jaką myśliwy prowadzi strzelbę za lecącym ptakiem”.
Ręczny aparat Prószyńskiego cieszył się dużym powodzeniem i był w powszechnym użyciu aż do 1930 roku. W 1913 roku wynalazek został nagrodzony złotym medalem na Międzynarodowej Wystawie Kinematograficznej w Londynie. Używała go Cherry Karton, podróżniczka, autorka pierwszych filmów przyrodniczych i reporterka wojenna, a w czasie I wojny światowej rejestrowała wydarzenia na froncie.
Frederic Talbot w swojej książce „Moving Picture” (1912) opisał aeroskop jako „najlepszą i najprostszą znaną dotychczas kamerę kinematograficzną, dającą lepsze rezultaty i ogromne korzyści dzięki temu, że pozwala filmować ręką, z dowolnej pozycji i że wystarczy nacisnąć przycisk palcem, aby go uruchomić”.
Prószyński pracował także nad kamerą filmową dla amatorów i hobbystów. Nazwał ją „Oko” i przedstawił Królewskiemu Towarzystwu Fotograficznemu w Londynie. Niestety, ze względu na początek konfliktu zbrojnego i późniejszy kryzys gospodarczy, urządzenie nie odniosło sukcesu rynkowego. Założona przez niego wytwórnia ręcznych kamer „Oko” w Warszawie zbankrutowała po trzech latach.
Czytaj: 18-letni krakowianin został mistrzem świata!
W 1919 roku wynalazca powrócił do Polski i przez cały okres międzywojenny pracował nad udoskonalaniem własnych rozwiązań technicznych. W czasie II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjną. W 1944 roku, po upadku powstania warszawskiego, został aresztowany i osadzony przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Gross-Rosen, gdzie zmarł 13 marca 1945 roku jako więzień numer 129957 w wieku 70 lat, w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen.
Prószyński zrealizował 11 filmów dokumentalnych, 5 niemych filmów fabularnych i 2 filmy dźwiękowe. Wśród swoich przełomowych wynalazków, oprócz odkryć w dziedzinie kinematografii, wynalazł także autolektor (narzędzie umożliwiające czytanie tekstu osobom niedowidzącym) oraz teleobiektyw, urządzenie do przesyłania obrazu, dzięki którym należy go wymienić jako jednego z z ojców telewizji. Nawet dzisiaj, mimo że urządzenia te zostały zmodernizowane i zminiaturyzowane, wiele jego pomysłów technicznych jest nadal w użyciu.
Czytaj: Quentin Tarantino ujawnił film, który uważa za swoje najlepsze dzieło
Wynalazki Kazimierza Prószyńskiego to:
- Pleograf – wczesny typ kamery filmowej skonstruowany w 1984 roku, zbudowany jeszcze przed ogłoszeniem patentu braci Lumière.
- Ekspedytor uniwersalny – przyrząd służący do seryjnego składania gazet oraz ich adresowania, a także do przygotowania do wysyłki dla prenumeratorów. Opatentowany w 1897 roku w urzędzie patentowym w Berlinie.
- Biopleograf – udoskonalona wersja pleografu eliminująca drgania oraz przeskoki błony filmowej w czasie odtwarzania. Urządzenie dawało płynny obraz dzięki projekcji dwóch taśm filmowych puszczonych z opóźnieniem. Skonstruowane zostało w 1898 roku.
- Obturator – przesłona projektora usuwająca migotanie obrazów na ekranie filmowym podczas emisji taśmy filmowej skonstruowana w 1902 roku.
- Aeroskop – pierwsza na świecie ręczna kamera filmowa o napędzie automatycznym zbudowana w 1908 oraz opatentowana rok później.
- Kinofon – system jednoczesnej emisji obrazu i dźwięku wynaleziony w roku 1907.
- „Oko” – tania i łatwa w obsłudze ręczna kamera filmowa, mająca za zadanie popularyzację wśród społeczeństwa kręcenia amatorskich filmów.
- Telefot – urządzenie pozwalające przesyłać obraz na odległość, działające na zasadzie dzisiejszej emisji telewizyjnej.
- Stereos – aparat stereoskopowy, pierwsza w historii maszyna do wyświetlania na ulicy lub ścianach wieżowców obrazów oraz publicznych reklam.
- Autolektor– urządzenie umożliwiające czytanie tekstu osobom niedowidzącym, wynalezione w czasie niemieckiej okupacji Polski.