Każdy z nas zna to uczucie – powtarzanie tych samych błędów, mimo że zdaje się, iż za każdym razem chcemy postąpić inaczej. Przyczyn tego zjawiska można doszukiwać się w głęboko zakorzenionych schematach myślowych, które kształtują nasze zachowania i decyzje.
W tym artykule przyjrzymy się temu, czym są schematy, jak wpływają na nasze życie oraz dlaczego często powtarzamy te same błędy.
Czym są schematy?
Schematy to mentalne ramy, czyli utrwalone wzorce myślenia i działania, które powstają na podstawie naszych doświadczeń, wychowania, środowiska oraz kultury.
Działają one jak „mapy” umysłowe, pomagając nam szybko ocenić sytuację i podjąć decyzję. Jednakże, kiedy schematy są negatywne lub ograniczające, mogą prowadzić do nieświadomego powtarzania błędów.
Schematy działają na poziomie podświadomym, co oznacza, że nie zdajemy sobie z nich sprawy.
Jak schematy wpływają na nasze życie?
- Automatyczne reakcje: Schematy powodują, że reagujemy w określony sposób na pewne sytuacje, często bez refleksji. Automatyczne reakcje odnoszą się do utrwalonych wzorców zachowań, myśli i emocji, które pojawiają się spontanicznie w odpowiedzi na określone sytuacje. Przykładami takich automatycznych reakcj są, np:
– reakcja agresywna – w sytuacji zagrożenia automatycznie reaguje agresją lub obroną, nawet jeśli nie jest to konieczne;
– poczucie winy – automatyczne odczuwanie winy w odpowiedzi na błędy lub porażki, nawet jeśli nie są one wyłącznie twoją winą;
– reakcja lękowa – automatyczne odczuwanie lęku w sytuacjach nowych lub nieznanych, co może prowadzić do unikania tych sytuacji;
– unikanie sytuacji społecznych – osoba unika kontaktów z innymi, gdyż automatycznie myśli, że jest odrzucona lub nieakceptowana;
– poczucie winy – automatyczne odczuwanie winy w odpowiedzi na błędy lub porażki, nawet jeśli nie są one wyłącznie twoją winą.
2. Selektywna percepcja: Skupiamy się na informacjach potwierdzających nasze schematy, ignorując te, które im przeczą. To utrwala nasze przekonania i utrudnia zmianę, np:
– zauważanie tylko pewnych cech w tłumie – np. podczas rozmowy w hałaśliwym miejscu, skupiamy się na głosie rozmówcy i ignorujemy inne dźwięki;
– skupianie uwagi na własnych problemach – osoba, która przeżywa trudną sytuację, może nie zauważać pozytywnych wydarzeń wokół siebie;
– odbiór informacji w mediach – osoba o określonych przekonaniach może zauważać i zapamiętywać tylko te wiadomości, które potwierdzają jej poglądy, ignorując sprzeczne informacje.
– pierwsze wrażenie – po poznaniu kogoś pierwsze wrażenie może sprawić, że skupiamy się na wybranych cechach tej osoby i ignorujemy inne aspekty;
– wybiórcze postrzeganie własnych osiągnięć – osoba, odnosząc sukces, może bardziej zapamiętać swoje mocne strony i wyolbrzymiać swoje osiągnięcia, ignorując porażki.
3. Powtarzanie wzorców: schematy prowadzą do powielania tych samych zachowań i błędów, bo nieświadomie odtwarzamy znane schematy, nawet jeśli przynoszą one negatywne skutki.
– powtarzanie negatywnych myśli – Osoba, która ma tendencję do powtarzania pesymistycznych myśli, takich jak „Zawsze wszystko mi się nie udaje”, co utrwala jej poczucie beznadziejności i obniża samoocenę;
– nawyk reakcji w sytuacjach stresowych: Na przykład, ktoś, kto w stresujących sytuacjach powtarza schemat ucieczki lub unikania, zamiast konfrontacji, co utrudnia rozwiązywanie problemów;
– powtarzanie wzorców związanych z uzależnieniami: Osoby z nałogami często powtarzają te same zachowania (np. picie alkoholu, sięganie po narkotyki), mimo że wiedzą o ich szkodliwości. To powtarzanie wzorców utrzymuje uzależnienie;
– powtarzanie schematów w relacjach interpersonalnych: Na przykład, osoba, która w relacjach partnerskich powtarza schemat bycia ofiarą lub przyjmowania roli ofiary, co może utrwalać trudne sytuacje i brak zmian;
– reakcje emocjonalne: Powtarzanie tych samych reakcji emocjonalnych, takich jak gniew czy lęk w podobnych sytuacjach, co utrzymuje stan emocjonalny i utrudnia zmianę.
Jak widać schematy mają ogromny wpływ na nasze życie – kierują naszymi decyzjami, reakcjami i relacjami. Niestety, często prowadzą do powtarzania tych samych błędów, ponieważ działają na poziomie podświadomym i są trudne do zmiany.
Kluczem do rozwoju jest uświadomienie sobie własnych schematów i aktywne dążenie do ich modyfikacji. Dzięki temu możemy zacząć żyć bardziej świadomie, unikać niepotrzebnych błędów i tworzyć zdrowsze relacje ze sobą i innymi.
